در چه صورتی قتل مانع ارث است و موانع دیگر ارث چیست؟

با توجه به ماده 880 قانون مدنی، قتل جزو موانع ارث محسوب میشود؛ در نتیجه شخصی که مورث خود را به عمد به قتل برساند، اعم از قتل منفرد و به شرکت، ار ارث محروم می شود اما قتل غیر عمدی مانع ارث نبوده و از موانع ارث به شمار نمی رود. افزون بر آنکه قتل عمدی می بایست نامشروع باشد تا مانع از ارث گردد؛ بطور مثال قتلی که به عنوان مامور اجرای احکام کیفری و یا از روی دفاع مشروع بوده باشد، مانع از ارث نمی باشد.

مبنای محروم‌شدن قاتل از ارث

مبنای حرمان قاتل از ارث ، بی‌لیاقتی اوست و با بخشش مورث هم قاتل ارث نمیبرد ولی قتلی که به دستور مورث و برای رهایی او از درد و رنج و بدنامی واقع میشود مانع ارث نیست . همچنین اگر وارثی به عمد سبب ساقط شدن جنین شودگرچه عمل او از نظر کیفری قتل نیست ولی به حکم ماده 852 قانون مدنی از ارث محروم میشود.

قتل مانع ارث

تاثیر قتل در ارث دیه

وکیل قتل : قتل عمدی مورث مانع از ارث بردن اموال مقتول میشود اما قتل چه عمدی و چه غیرعمدی باشد ، سبب میشود وارث (قاتل) از دیه مورث ارث نبرد.

معاونت در قتل عمدی

معاونت در قتـل عمدی مورث مانع ارث نمیباشد گرچه نظر غالب معتقد است معاون در قتل عمدی نیز محروم از ارث است ولی ماده 357 قانون مجازات بگونه‌ای انشاء شده است که معاون در قتل عمدی را شامل نمی شود و از ارث بردن منع نمیکند .

قتل عمدی موصی

قانون تنها قتل مورث را مانع ارث به شمار آورده است ولی در مورد قتل موصی(وصیت‌کننده) ساکت است . براساس دیدگاه غالب قتل عمدی موصی توسط موصی‌له(کسی که وصیت به نفع او شده است) با انگیزه تملک موصی‌به(مورد وصیت) هم مانع وصیت میشود. بعبارت دیگر قتل عمدی موصی با هدف دستیابی به موصی‌به موجب بطلان وصیت است.

تاثیر قتل بر فرزندان و اقوام قاتل

اولاد و اقوام کسانی که به موجب قانون از ارث محروم شده‌اند ، محرومیتی از ارث ندارند بنابراین اولاد کسی که پدر خود را کشته باشد از جد مقتول خود ارث میبرد.

قتل مورث دیوانه

چنانچه قتـل عمد مورث به دلیلی غیر از دفاع مشروع و حکم قانون قابل قصاص نباشد همچنان مانع از ارث میشود برای مثال اگر وارث مورث خود را که مجنون یا غیرمسلمان است ، بکشد ، قصاص نمیشود ولی از ارث محروم میشود. پس بین قابلیت قصاص و منع از ارث ملازمه وجود ندارد.

قتل غیرمستقیم مورث

فرقی نمیکند وارث مورث خود را بطور مستقیم و به مباشرت بکشد یا بصورت غیرمستقیم و به تسبیب . پس اگر وارث با تحریک حیوان یا فرد فاقد اراده و اهلیت ، مورث را عمدا بکشد گرچه تهدیدکننده مستقیما در ارتکاب قتل مباشرت نداشته ولی چون سبب اقوی از مباشر است ، قتل عمدی به او نسبت داده میشود ، قتـل عمدی به او نسبت داده میشود و از ارث محروم میگردد.

منظور از موانع ارث چیست ؟

در صورتی که شرایط وراثت محقق شود یعنی شخص به یکی از موجبات نسب یا سبب با فردی که فوت کرده است رابطه ای داشته باشد این برای ارث بردن او کافی نیست بلکه باید مانعی نیز بر سر راه ارث بری، وجود نداشته باشد.

یعنی طبق قانون شرایطی وجود دارد که در صورت وجود آن‌ها وراث، دیگر، از متوفی ارث نمی‌برند به این شرایط موانع ارث می گویند. در واقع مانع ارث بردن او می شود و همین که یکی از موانع ارث بردن در رابطه توارث میان دو نفر به وجود بیاید در این صورت دیگر وراث از متوفی ارث نمی‌برند.

بنابراین موانع ارث اموری هستند که حتی اگر شرایط ارث بردن وجود داشته باشد مانع ارث بردن وراث از متوفی خواهند بود.

موانع ارث به دو دسته تقسیم می شوند
موانعی که به طور مطلق مانع ارث بردن می‌شوند
موانعی که با کاهش سهم الارث دیگری مانع ارث بردن بیشتر او می‌شوند.
موانعی که به طور مطلق مانع ارث بردن دیگری می شوند
موانع ارث در قانون مدنی شامل موارد زیر است

قتل مورث (متوفی)

ماده ۸۸۰ قانون مدنی مقرر می دارد:

« قتل از موانع ارث است بنابراین اگر کسی مورث خود را عمداً به قتل برساند از ارث محروم می‌شود.»

در این زمینه استثنائاتی نیز وجود دارد مثلاً اگر پدر فرزند خود را به قتل برساند علاوه بر اینکه قصاص نمی‌شود بلکه ارث بردن او نیز همچنان پابرجاست ولی در مورد مادر این حکم وجود ندارد و در صورتی که مادری فرزندش را به قتل برساند مشمول همان قاعده کلی شده و از او ارث نمی برد.

بنابراین همان طور که در ماده هم اشاره شد قتلی مانع از ارث بردن است که به صورت عمدی واقع شود یعنی وارث به خاطر اینکه بعداً از مورث خود ارث ببرد اورا عمدا به قتل برساند تا سریع تر موجبات ارث بری او فراهم شود که اگر این اتفاق افتاد و فرد با سوء نیت کسی را که قرار است از او ارث ببرد به قتل برساند قانون اورا ممنوع از ارث می داند.

کفر

طبق قانون مدنی کفر یکی دیگر از موانع ارث است. به این معنی که شخص کافر از مسلمان ارث نمی برد ،لکن مسلمان از کافر ارث می برد. اگر متوفی مسلمان باشد هر کدام از ورثه که کافر باشند از اوارث نمی‌برند و اگر متوفی کافر باشد در صورتی که در جمع ورثه او، فرد مسلمانی موجود باشد آن فرد مسلمان ارث می برد و مانع ارث بردن سایر وراث که کافر هستند می شود.

بنابراین وراثی که کافر هستند ارث نمی‌برند حتی اگر به لحاظ رتبه و درجه مقدم بر وارث مسلمان باشند. ولی اگر فرد کافری باشد و تنها یک ورثه داشته باشد که مسلمان است تمام اموال او به ورثه مسلمان می رسد در حالی که اگر متوفی مسلمان باشد و به جز وارث کافر وارث دیگری نداشته باشد به هیچ وجه فرد کافر ارث نمی برد و اموالش به عنوان اموال بلاوارث به حاکم و بیت المال می رسد.

لعان

منظور از لعان این است که مردی انتساب فرزندی به خودش را انکار کند و از این طریق به همسر خود تهمت زنا بزند. در این صورت رابطه توارث بین آن‌ها از بین می‌رود. و زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند.

هم چنین نه پدر از فرزندی که او را انکار کرده است ارث می برد و نه فرزند از پدر ارث خواهد برد و این فرزند فقط از خویشاوندان مادری خود ارث می برد و همچنین خویشاوندان مادری او نیز از او ارث می برند.

لعان – موانع ارث

• تولد از زنا

ماده ۸۸۴ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد:

«طفلی که از زنا متولد شده است از پدر مادر و اقوام آنها ارث نمی‌برد.»

بنابراین در حقوق ایران طبق قاعده کلی طفل متولد از زنا فرزند مشروع تلقی نمی‌شود. بنابراین از احکام مربوط به فرزندان نیز که یکی از آنها ارث است محروم می باشد .

• جنین

مطابق ماده ۸۷۸ قانون مدنی هرگاه در هنگام فوت مورث جنینی وجود داشته باشد که زنده به دنیا آمدن او مؤثر در تقسیم ارث باشد یعنی زنده به دنیا آمدن او مانع ارث تمام یا برخی دیگر از ورثه باشد تقسیم ارث انجام نمی شود تا وضعیت جنین نیز مشخص شود.

• غایب مفقودالاثر

مطابق ماده ۸۷۹ قانون مدنی اگر بین وراث غایب مفقودالاثر باشد سهم او کنار گذاشته می شود تا وضعیت او روشن شود.

موانعی که با کاهش سهم دیگری مانع ارث بردن بیشتر او می شوند
در اصطلاح حقوقی به کسی که مانع ارث بردن دیگری می شود حاجب می‌گویند . به طور مثال وجود هر طبقه از طبقات ارث مانع ارث بردن طبقه ‌بعدی می‌شود. هم چنین در یک طبقه آن که به میت نزدیک‌تر است مانع ارث بردن خویشاوندان دور تر می شود. یا زن و شوهر در صورتی که متوفی فرزند داشته باشد ارث کمتری می برند.

آیا محرومیت از ارث از موانع ارث محسوب می‌گردد؟

محروم کردن وراث از ارث نه مشروعیت دارد و نه قانونی است. یعنی هیچ گاه قانون همچنین اجازه ای به فرد نمی دهد که به طور کلی وارثی را از ارث خود محروم کند.

اگر فردی فرزند یا فرزندان و یا پدر، مادر یا هر کدام از وراثش را از ارث محروم کند این عمل نادرست است و نفوذ حقوقی ندارد لذا از موانع ارث محسوب نمی شود و آن فرد همچنان ارث می برد.

نتیجه گیری

بنابر این حتی اگر فرد در قالب وصیت این خواسته خودش را مطرح کند فقط تا یک سوم اموالش ورثه مورد نظر خود را از ارث محروم کرده است چرا که هر شخص فقط می تواند تا یک سوم اموال ودارایی های خود را وصیت کند یا در مورد آن تصمیمی بگیرد و نسبت به مابقی اختیاری ندارد .

منابع: https://farhangetafahom.ir/%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D8%AB-%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%A2%D9%86/ ، https://vakilnaderi.com/%D9%82%D8%AA%D9%84-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D8%AB/